Mysle wo Sejmje - Swjedźenski přednošk - prof. dr. habil. Klaws Thielmann

Stawizny ludow maja wjerški a hłubiny. 1000 lět dołho dyrbjachu so Serbja namocy wobarać. Wot kónca Druheje swětoweje wójny zawěsća němske knježerstwa žiwjenske prawo a wěstu podpěru za hajenje serbskeje kultury. Za to eksistuje rjad institucijow, a załožba ma wjac srědkow k dispoziciji hač bě něhdy w zašłosći na serbsku kulturu nałožowane.

Što pak je abo měni kultura? Serbska literatura, hudźba, dźiwadło a dalše žanry, skrótka serbske wuměłstwo, móžeja so pokazać. Hišće sławniše a z lubosću hajene su serbske narodne wašnja a nałožki. Ale kultura so njewotměwa jenož w knihach, na jewišćach, k jutram a w institucijach, najmjenje w zarjadnistwach. Předewšěm so wona zwoprawdźa wšědnje w realnym, wšědnym žiwjenju. To je mjenje napadne, ale fundamentalne za dobre žiwjenje. Wažne elementy kultury su rěč, socialna zwjazanosć, hajenje sydlenskeho ruma a wobswěta.

W tutych fundamentalnych kategorijach kultury njeje postupa w serbskim kraju. Situacija je so pohubjeńšiła njedźiwajcy mnohich serbskich institucijow, gremijow a nahladneho budžeta załožby (2016 € 19,4 mio). Wužiwanje serbskeje rěče je strašnje woteběrało a z tym serbske wědomje. Ke kubłanskemu wjerškej 14eho januara w Budyšinje rozprawješe rozhłós wo ‚dramatiskim spadźe wšědneho nałožowanja serbskeje rěče‘. Socialna zwjazanosć je popušćiła. Wulke přestrěnje historiskeho sydlenskeho ruma Serbow su so brunicy woprowali a dalše wsy so dale wotbagruja.

Dotalne prócowanja wo wobchowanje klučowych elementow serbskeje kultury njejsu dosć efektiwne.

Institucije a finančna podpěra njezadźěwachu spadźe nałožowanja serbskeje rěče a problemam šulskeho kubłanja, nic zhubjenju socialneje zhromadnosće w gmejnach, nic wotbagrowanju serbskich wsow. Samo wótre protesty Łužiskeje Aliancy přećiwo zapušćenju historiskeho serbskeho sydlenskeho ruma dosć njedokonja. Serbja, lud a institucije, wšelacy zastupjerjo, rady a přirady w Delnjej a Hornjej Łužice, protesty atd njedokonja ni přesadźeć eksistencielne prawa Serbow, ni wučerpać swósjke móžnosće rjadowanja serbskich naležnosćow dokelž z jednym hłosom njerěča a w samsnym duchu njejednaja.

W demokratiskim porjedźe płaća demokratiske zasady. Jeničce přez demokratiske wólby sankcionowane zastupjerstwo ma mandat serbski lud zastupować. Jenož na tute wašnje móže lud z jednym hłosom rěčeć. Serbja njejsu jenički mały lud we wobłuku wjetšich ludow w Europje. Samojo, Šotojo, Walizojo, Katalonojo, němsce rěčacy Beldźićenjo demonstruja potencial swójskich parlamentow za zachowanje a wuwiće swojich kulturow.

Hdyž su so dźensa kandidaća za Radu starostow za jich powołanje zhromadźili, rěka to, zo smy na dobrym puću k wutworjenju demokratisce woleneho zastupnistwa, kotryž změje politiski mandat, wustupować za serbski lud. Swjatočny ramik je woprawnjeny. W nam znatych stawiznach njejsu Serbja ženje Sejma měli, tuž tež nic Rady starostow, kotraž wólby za Sejm přihotuje a tutón snadź dale přewodźa. Podamy so na nowy teritorij. Rada je swobodny gremij, njewotwisna tež wot Iniciatiwy za Serbski sejm. Rada ma swobodnu ruku w zasadnych prašenjach přihotow wólbow. Z tym změje wliw na srukturu Sejma a prěnje kročele jeho dźěławosće. Njepředstaju sej Sejm jako tajki zwučeny parlament ze stronskimi frakcijemi, wojujo jedna přećiwo druhej, kóžda ze swojimi politiskimi ambicijemi. Sejm budźe skerje gremij fachowcow za klučowe wobsahowe wobłuki na dobro serbskeho luda. Mjez nimi budźeja zawěsće tajke za prawo, za kubłanje a rěč, infrastrukturu a zarjadnistwo, žiwjenski rum a wobswětoškit, ratarstwo, komunikaciju a medje, žiwjenske wašnje a strowotu atd. Rada dyrbi wěste, znajmjeńša tuchwilne předstajenja wot dźěławosće Sejma měć, zo bychu so při wólbach wobkedźbowali.

To je putace předdźěło! Swoje doskónčne dźěłowe zasady Sejm potom sam postaji. Hač móže Rada Sejm hišće dale přewodźeć, přichod pokaza. Njemyslu sej, zo so Sejm ekspertizy Rady bórze wzda.

Dowolće přispomnić mysl k nadawkam Sejma kotraž mi přez hłowu dźe z toho časa, zo potencial demokratisce woleneho serbskeho ludoweho zastupnistwa połnje zapřijach. Wróću so k mjenowanym třom aktualnym wužadanjam: (1) serbska rěč, (2) socialna zwjazanosć, (3) škit sydlenskeho ruma. Woni zmeja zawěsće tež prěnjorjadne městno w dźěłowym programje Sejma. Kóždy z tutych klučowych nadawkow sej žada prócu na dobro serbskeho luda wosrjedź wjetšeho němskeho a z tutym zhromadnje. Nowe impulsy za wobchowanje a skrućenje serbskeje kultury budźeja ćim wuspěšniše, ćim lěpje so woni w němskej wokolinje koordinuja. Socialny měr a daloko sahaca přezjednosć z němskej ludnosću wobeju Łužicow dyrbi być směrnica.

Hladajmy doprědka. Sejm skića móžnosć nastorčić wutworjenje Łužicy jako modelowy region z němsko-dalokim a mjezynarodnym wupruženjom, hladajo na tři ćežišća:

1. Wotewrjenosć a dorozumjenje mjez ludami a kulturami. Historiske nazhonjenja Serbow we wšědnym wobchadźe z dwěmaj jara wšelakorymaj kulturomaj su dźensa złoto hódne. Při tym je dwojorěčnosć wažna a wužitna we wjac hač jednym zmysle. Mjez druhim je wona spomóžna za rozšěrjenje kulturneho horiconta. To płaći za Serbow a je móžnosć tež za němsku ludnosć Łužicy jeli so poradźi za to zajima a zrozumjenja zbudźić. W plurikulturnych wokolinach wotwisuje socialny měr do dalokeje měry wot kulturneje wotewrjenosće. Husto dosć rozsudźi tuta samo wo měrje abo wójny. Njesměmy wotpowědne serbske nazhonjenja podhódnoćić.
2. Socialna zwjazanosć. Tuta je jedna ze zasadnje sylnych stron Serbow. W ćežkich časach Serbja kruće hromadźe stejachu. Hinak njebychu tysaclětne nadknjestwo jako lud přežiwili. Po Druhej swětowej wójnje je tuta zwjazanosć pječa popušćiła dokelž po zdaću wjac wažna njebě. We woprawdźitosći je wona jara trěbna. Wohroženje skutkuje dźensa znutřka towaršnosće a ju rozpači skradźu přez indiwidualizaciju a sebjezajimawosć kotraž so moralisce legitimuje jako čěridło wikoweho hospodarstwa. Najebač to je socialna zwjazanosć hubłoko zakorjena w serbskej duši a hodźi so wozrodźić. Někotre gmejny to praktikuja, n.př. Njebjelčanska.
3. Škit sydlenskeho ruma. Na tutej fronće wojuje dotal Łužiska Alianca. Tema budźe bjezdwěla tež Sejmej jednym z prěnjorjadnych.

Modelowej regionje Serbska Łužica z tajkim fokusom je kedźbnosće wěsta, tež druhdźe w Němskej a w swěće. Wšitke tři mjenowane problemy regiona su tež globalne. Serbja maja dobre wuměnjenja, to swoje k wotpjeću přinošować. Při tym wottřasu woni klišej muzealneho luda. Je wažne, zo so Serbja widźomnje a kreatiwnje na rozrisanju globalnych problemow wobdźěla. Sejm steji za šěrši horicont myslenja hač často ze serbstwom asociěrowany. To dyrbi so wolerjam posrědkować. Serbstwo njeje jenož muzealna hódnota, ale tež načasna perspektiwa z wulkim potencialom. Młódšej dwojorěčnej generaciji skići modelny region daloko sahace kreatiwne móžnosće, starši spóznaja, zo drje so tradicionelne hódnoty dale česća. Ale jeničce z tutymi njezměje serbstwo přichoda w spěšnje so přeměnjacym swěće.

Sejm jako ćěrjaca móc modelneho bikulturneho regiona Łužica je wurjadny projekt hladajo na wužadanja našeje doby a tež spominajo a hódnoćejo serbskich prócowarjow 19teho a 20teho lětstotkow. Za nich dyrbješe tajke něšto kaž Serbski sejm ze swojimi móžnosćemi són wostać. Hdyž smě nětko Rada starostow stworjenje Sejma na dobro serbstwa nastorčić, je to priwileg a pohon. Njech nas wjedźetaj rozhlad a mudrosć!